 Wszystko o chmielu
Chmiel - jak wygląda? Właściwości, zastosowanie i działanie niepożądane
Chmiel jest doskonałym panaceum na stres. Obniża napięcie emocjonalne i ułatwia zasypianie. Oprócz tego ma też szereg innych prozdrowotnych właściwości, które są powszechnie wykorzystywane w medycynie naturalnej i kosmetologii. Sprawdź, kiedy po niego sięgnąć i czy może wywoływać działanie niepożądane.
Jak wygląda chmiel?
Chmiel to roślina pnąca, zaliczana do rodziny Cannabaceae, czyli konopiowatych. Współcześnie uprawiana jest głównie w celach przemysłowych - stanowi kluczowy dodatek stosowany w produkcji piwa.
Jego właściwości znajdują też zastosowanie w medycynie naturalnej, przede wszystkim jako środek uspokajający, ale nie tylko. Ceniony jest również za właściwości przeciwbakteryjne i przeciwzapalne, a także regulujące pracę układu sercowo-naczyniowego, trawiennego oraz odpornościowego.
Chmiel jest rośliną wieloletnią, która co rok wyrasta ze znajdujących się pod ziemią kłączy. Jego pędy osiągają nawet do 9 metrów wysokości. Pokryte włoskami łodygi skręcają się w charakterystyczny sposób zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara.
Liście chmielu mają barwę ciemnozieloną. Kształtem przypominają serce i również są „owłosione”. Ponieważ jest to roślina dwupienna, kwiaty męskie i żeńskie występują na odrębnych łodygach.
Żeńskie to nic innego, jak osławione szyszki chmielu, stanowiące cenny surowice zielarski. Stożkowym kształtem i rozmiarami (2,5 - 5 cm) przypominają one szyszki drzew iglastych, stąd ta nieco potoczna nazwa. U ich podstaw rozwijają się niewielkie owoce - małe orzeszki o średnicy nie przekraczającej 2 milimetrów.
Najprawdopodobniej wszystkie gatunki tej rośliny wywodzą się z Chin, skąd rozprzestrzeniły się na cały świat. Obecnie chmiel zwyczajny występuje naturalnie m.in. w Europie Środkowej, a jako roślina uprawna jest spotykany praktycznie na wszystkich kontynentach (w strefach klimatu umiarkowanego, między 35 a 55 stopniem szerokości północnej i południowej).
W Europie jego hodowlę zapoczątkowano w X wieku na terenie dzisiejszych Niemiec, gdzie stanowił zamiennik dla powszechnie wówczas używanego dodatku do piwa, jakim była woskownica.
Rodzaje chmielu
Istnieją różne gatunki chmielu - w zależności od systematyki wyróżnia się ich trzy albo siedem. Zdecydowanie najbardziej upowszechniony jest chmiel zwyczajny, znany też jako pospolity (Humulus lupulus L.). Jako jedyny nadaje się bowiem do wykorzystania w przemyśle browarniczym, ma też wiele interesujących zastosowań medycznych i kosmetycznych.
Warto zaznaczyć, że istnieją różne jego typy. Jeden z kluczowych podziałów, ważnych dla browarników, wyróżnia chmiel aromatyczny i goryczkowy - oba są używane jednocześnie, odpowiadając za nieco inne walory złotego trunku.
W ramach tej systematyki występują rozliczne odmiany, w tym polska sybila, amerykański cascade, niemiecki hallertau, czeski žatecki chmiel i setki innych.
Oprócz zwyczajnego, często spotykany jest też chmiel japoński (humulus japonicus), zwany niekiedy też dzikim. Jest to jednak głównie roślina ozdobna, ceniona przezmiłośników ogrodnictwa.
Innym gatunkiem jest humulus yunnanensis. W niektórych systematykach odrębnymi gatunkami są też m.in. humulus americanus i humulus neomexicanus, w innych zaś zestawieniach są one traktowane jako podgatunki.
Uprawa chmielu
Chmiel nie jest bardzo trudny w uprawie, potrzebuje jednak określonych warunków klimatycznych i glebowych. Wśród najważniejszych wymagań wymienić należy takie czynniki, jak relatywnie wysoka temperatura w sezonie letnim oraz długa ekspozycja na światło dzienne.
Preferowane są stanowiska nasłonecznione. Chmiel nie ma wielkich oczekiwań glebowych, poradzi sobie też w nieco trudniejszych warunkach, aczkolwiek najlepiej, gdy jest uprawiany w ziemi żyznej, spulchnionej, o pH lekko zasadowym lub obojętnym.
Na świecie optymalne warunki do uprawy występują w określonych miejscach. Wymienia się w tym kontekście przede wszystkim region Hallertau w niemieckiej Bawarii, będący chmielarskim centrum Europy, a także kilka stanów w USA, w tym Waszyngton, Oregon i Idaho.
Przemysłowa uprawa chmielu w Polsce jest skoncentrowana na Lubelszczyźnie, będącej najcieplejszym i najbardziej słonecznym zakątkiem kraju.
Oprócz tego w Europie roślina ta jest hodowana na dużą skalę także w Czechach, Słowenii i Ukrainie, zaś poza Starym Kontynentem i USA - w Chinach, Australii, Nowej Zelandii, RPA.
Zbieranie chmielu odbywa się na przełomie lata i jesieni, co ma związek przede wszystkim z zawartością drogocennej żywicy w szyszkach - wówczas jest ona największa.
Chmiel jest wtedy wilgotny, dlatego zbiory powinny zostać jak najszybciej poddane suszeniu, a następnie prasowaniu. W takiej postaci surowiec może być przechowywany nawet przez kilka miesięcy bez utraty właściwości.
Choć współcześnie jest to roślina głównie przemysłowa, można też oczywiście hodować chmiel w ogrodzie.
Sadzonki umieszcza się w dołkach głębokich na około pół metra. Jeśli roślin ma być więcej, powinno się zachować między nimi odstęp przynajmniej jednego metra.
Wiosną sadzi się tzw. sztobry, czyli ścięte pędy rośliny, jesienią zaś młode okazy z korzeniami.Warto pamiętać, że chmiel wymaga słupów, na których będzie się piąć w górę. Bez tego jego pędy będą się bezwładnie wić po ziemi.
Podkreślić też trzeba, że dobrze pielęgnowana roślina może się rozwijać 20 lat, a niekiedy nawet dłużej.
Właściwości szyszek chmielu
Czy chmiel jest zdrowy? Tak, zawarte w nim składniki wykazują szerokie spektrum właściwości leczniczych: uspokajających, antyoksydacyjnych, przeciwbakteryjnych, przeciwgrzybiczych czy przeciwzapalnych.
Surowcem zielarskim są szyszki oraz tzw. lupulina, czyli lepki proszek, który otrzymuje się z gruczołów włosków wydzielniczych otartych z owocostanów.
Działanie szyszek chmielu jest związane z zawartością licznych składników odżywczych i substancji czynnych. W ich składzie dominują żywice, celuloza i białka, są też olejki eteryczne, polifenole, lipidy czy aminokwasy. Wśród najważniejszych składników wymienia się „drugorzędowe metabolity roślinne”, w tym:
- kwasy goryczowe (humulony, lupulony),
- chalkony i terpeny,
- glikozydy flawonolowe (rutyna, kwercetyna i inne),
- katechiny.
W olejkach eterycznych znajdują się seskwiterpeny i monoterpeny. Komponentem, na który wiele osób zwraca uwagę, są też fitoestrogeny, a więc substancje roślinne o działaniu podobnym do kobiecych hormonów płciowych.
Składnikom tym zawdzięcza chmiel właściwości:
- Antyoksydacyjne - najsilniej wolnym rodnikom przeciwdziała substancja polifenolowa o nazwie ksantohumol, znaczenie mają też kwasy goryczowe.
- Przeciwbakteryjne i przeciwzapalne - lupony oraz ksantohumol są skuteczne przeciw licznym szczepom bakterii, w tym na przykład odpowiedzialnym za zmiany trądzikowe (Propionibacterium acnes) a także m.in. gronkowcowi złocistemu (Staphylococcus aureus). Prawdopodobnie mechanizm działania polega na modyfikowaniu przepuszczalności błon komórkowych patogenów.
- Uspokajające i nasenne - właściwości takie wykazuje lupulina, czyli proszek uzyskiwany ze startych szyszek.
- Hamujące nadpobudliwość seksualną oraz powstrzymujące przedwczesny wytrysk na tle nerwowym - również w tym celu stosuje się czystą lupulinę.
- Hipotensyjne, czyli obniżające ciśnienie tętnicze.
- Regulujące cykl miesiączkowy oraz łagodzące objawy związane z menopauzą, w czym udział mają między innymi fitoestrogeny.
- Tonujące dolegliwości układu pokarmowego, takie jak nieżyty żołądkowo-jelitowe, niestrawność, wzdęcia czy niedokwasota.
- Oczyszczające, poprawiające przemianę materii i odchudzające.
Oprócz tego wykazują też szyszki chmielu działanie moczopędne, przeciwbólowe, rozkurczowe i wzmacniające odporność.
Zastosowanie chmielu
W związku z tak bogatymi właściwościami, szyszki chmielu znajdują zastosowanie na bardzo wielu polach.
W medycynie naturalnej używane są:
- na uspokojenie i na sen,
- na nadmierny popęd seksualny,
- na odchudzanie,
- na trądzik,
- na zaburzenia gastryczne,
- na skutki menopauzy,
- do przemywania trudno gojących ran,
- na poprawę kondycji skóry i włosów.
Zwykło się potocznie sądzić, że można stosować szyszki chmielu na powiększenie biustu, na co wpływ miałyby mieć zawarte w nimi fitoestrogeny. Nie jest to jednak wiedza potwierdzona jakimikolwiek badaniami.
Jak stosować chmiel?
Wyciąg z szyszek chmielu może być leczniczo stosowany na wiele sposób, zarówno wewnętrznie, jak też zewnętrznie.
Wymienić można w tym kontekście między innymi takie formy, jak:
- Herbatka z chmielu - na rynku dostępne są gotowe produkty zawierające ekstrakt z kwiatostanów tej rośliny. Idealnie nadają się dla osób szukających naturalnego sposobu na wyciszenie.
- Napar z chmielu - herbatę można przygotować również samodzielnie, poprzez zalanie suszonego chmielu wrzątkiem. Tak przygotowana mikstura nadaje się nie tylko do picia, ale też stosowania w roli okładu na skórę czy jako płukanka do włosów.
- Tabletki - chmiel dostępny jest w postaci suplementów diety. Preparaty tego typu są sprzedawane także kapsułkach, płynie i proszku. Stosowane są m.in. na uspokojenie, wzmocnienie odporności, problemy żołądkowo-jelitowe, odchudzenie etc.
- Olejek, idealnie nadający się do relaksującego masażu lub odprężającej kąpieli.
- Surowiec do palenia i waporyzacji - ze względu na przynależność do tej samej rodziny roślin, co konopie, niektórzy eksperymentują z tym zielem jako łagodnym zamiennikiem marihuany. Ma ono działanie przede wszystkim uspokajające.
Wiele osób pyta, jak działa chmiel na włosy? Wyciągi z tej rośliny stosuje się przede wszystkim ze względu na właściwości antybakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwzapalne oraz hamujące łojotok.
Szyszki chmielu stosowane są na włosy przetłuszczające się i ze skłonnością do łupieżu, a także w stanach łysienia na tle hormonalnym. Zdarza się, że płukanki używane są w celu naturalnej koloryzacji - chmiel może delikatnie rozjaśniać pasma.
Jak przygotować szyszki chmielu?
Jeśli ktoś chce samodzielnie przygotowywać lecznicze mikstury ze świeżo zebranego chmielu, musi posiadać praktyczną wiedzę na temat obchodzenia się z tym surowcem.
Pozyskiwanie surowca zostało opisane wyżej, ale gwoli przypomnienia: szyszki zbiera się późnym latem lub wczesną jesienią (sierpień, wrzesień).
Należy je suszyć w temperaturze około 40 stopni. Przechować powinno się uzyskane w ten sposób ziele w hermetycznie zamkniętym opakowaniu.
Aby zachować maksymalnie dużo właściwości, pojemnik dobrze jest umieścić w lodówce. Optymalny zakres temperatur to przedział od 0 do 5 stopni Celsjusza. W takich warunkach susz będzie się nadawać do spożycia po wielu miesiącach (maksymalnie nawet po roku).
Jak parzyć szyszki chmielu? Istnieją dwie najczęściej stosowane metody. Pierwsza jest bardzo prosta i nie różni się zasadniczo od parzenia herbaty. Przygotowanie naparu polega na zalaniu mniej więcej 1 łyżki suszu 200 ml gorącej wody i odstawieniu na kilka minut, by ekstrakt uwolnił wszystkie swoje właściwości.
Alternatywą jest przygotowanie odwaru lub wywaru. W pierwszym przypadku zioła zalewa się gorąca wodą (wedle różnych receptur od 75 do nawet 100 stopni), w drugim - zimną.
W obu sytuacjach mikstura powinna być następnie gotowana na wolnym ogniu - według niektórych przepisów nawet godzinę. Dla wygody, susz można umieścić w koszyczku do parzenia herbaty, ewentualnie na koniec zaleca się przecedzanie całość przez sitko, co pozwala uzyskać napój bez fusów. Po przestudzeniu wyrób można przelać do butelki.
Co można zrobić z chmielu?
Co zrobić z szyszek chmielu? Lecznicze herbaty, naturalne kosmetyki, olejki do kąpieli, aromatyzujący dodatek do potraw - tego typu zastosowań jest wiele. Dodać do tego można funkcje ozdobne w przydomowych ogrodach, zwłaszcza w przypadku chmielu japońskiego.
Faktem jednak jest, że przeważająca część zbiorów chmielu wykorzystywana jest przez przemysł browarniczy. Wbrew potocznym wyobrażeniom wielu osób, złoty trunek nie jest produkowany z chmielu, lecz wody i słodu jęczmiennego.
Chmiel jest jedynie „przyprawą” do piwa, dodatkiem - tyle że kluczowym. Decyduje o jego zapachu i goryczce. Właśnie dlatego w procesie warzenia dodaje się dwie różne jego odmiany - aromatyczną i goryczkową.
W pierwszym przypadku kluczowe znaczenie ma zawartość olejków eterycznych - od nich zależy, jak piwo będzie pachnieć. Są one dodawane na końcu procesu warzenia, tak by nie uronić woni w czasie gotowania brzeczki.
Olejki są bowiem bardzo ulotne. Jako ciekawostkę można dodać, że z tego między innymi powodu opracowano metodę chmielenia na zimno, polegającą na dodawaniu szyszek lub granulatu do leżakującego już, wychłodzonego trunku.
Natomiast chmiel goryczkowy, dzięki któremu napój ma charakterystyczny gorzki smak, jest dodawany na wstępie. W tym przypadku kluczowa jest zawartość kwasów alfa (od 10 do 18 procent).
Specjaliści podkreślają, że właściwości szyszek są niepowtarzalne. Podejmowane były wprawdzie próby stworzenia syntetycznych odpowiedników, ale nie przyniosły one satysfakcjonujących rezultatów.
Oczywiście w tym miejscu należy wspomnieć, że warzone z udziałem chmielu piwo nie jest niewinną herbatką. To napój alkoholowy, przeznaczony wyłącznie dla osób dorosłych. Jego picie w nadmiarze szkodzi zdrowiu oraz przyczynia się do rozwoju uzależnień. Absolutnie zabronione jest spożywanie tego trunku przez osoby planujące prowadzić samochód oraz kobiety w ciąży.
Czy można stosować chmiel w ciąży?
Czy w ciąży można stosować chmiel? Nie. Chmiel w ciąży nie powinien być konsumowany, nie tylko jako składnik piwa, ale też jako leczniczy napar na uspokojenie, bezsenność czy dolegliwości żołądkowo-jelitowe.
W tej kwestii formułowanych jest wiele ostrzegawczych komunikatów. Zawarte w chmielu fitoestrogeny oraz flawonoidy mogą zwiększać ryzyko wystąpienia wad wrodzonych u dziecka.
Głównym powodem, dla którego zdecydowanie odradza się sięganie po ten surowiec zielarski w ciąży, jest brak badań w wystarczającym stopniu potwierdzających bezpieczeństwo jego stosowania.
Jeśli więc pić chmiel w ciąży, na przykład na uspokojenie, to wyłącznie po konsultacji z lekarzem i tylko w sytuacji, gdy specjalista wyrazi akceptację.
Jeszcze więcej mitów narosło w kwestii stosowania chmielu na laktację. Zawarte w nim związki miałyby ułatwiać karmienie piersią, pobudzając produkcję mleka.
Co warto zauważyć, ze szczególną werwą internetowe fora reprodukują pogląd o korzyściach picia piwa bezalkoholowego. Chmiel ma uspokajać matkę oraz dziecko. Czy to dobry pomysł? O to również można zapytać lekarza. Z góry jednak wiadomo, że zaleci on wiele innych, dużo bardziej prawidłowych, bezpiecznych i sprawdzonych metod.
Przeciwwskazania do stosowania szyszek chmielu
Ciąża to nie jedyne przeciwwskazanie do stosowania szyszek chmielu. Ziele to nie powinno być stosowane także przez dzieci. Najłagodniejsza cezura wiekowa mówi o granicy 12 lat, warto jednak zwrócić uwagę na to, że wiele dostępnych na rynku suplementów diety z chmielem przeznaczonych jest wyłącznie dla osób dorosłych.
Kolejnym przeciwwskazaniem jest uczulenie na chmiel. Z racji tego, że w jego składzie znajduje się pokaźny ładunek białek, wystąpić może klasyczna reakcja alergiczna u osób do tego predestynowanych (dla pozostałych składniki te będą całkowicie obojętne).
Potencjalnie jest ona możliwa zarówno przy zastosowaniach wewnętrznych (alergia pokarmowa), jak też zewnętrznych (alergia kontaktowa). Niewykluczone, że uczulająco będą działać również chmielowe pyłki (alergia wziewna). Paleta możliwych odczynów jest szeroka, od wysypki, przez bóle brzucha, katar i łzawienia, aż po duszności.
Innym przeciwwskazaniem jest prowadzenie samochodu. Osoby zamierzające usiąść za kierownicą powinny pamiętać, że chmiel uspokajając,może spowolnić reakcje, a nawet powodować senność w czasie wykonywania angażujących czynności.
Reakcje w tym względzie są silnie zindywidualizowane - każdy powinien podejmować decyzje o prowadzeniu auta w oparciu o znajomość własnego organizmu.
Działanie niepożądane szyszek chmielu
Alergia i nadmierna senność to dwa najbardziej znanej działanie niepożądane szyszek chmielu. Wspomina się także o innych, takich jak możliwość pobudzenia zbyt silnych krwawień miesięcznych u kobiet. Z kolei mężczyźni powinni pamiętać, że ekstrakty z tej rośliny obniżają popęd seksualny. O ile jest to wręcz pożądane w przypadku nadmiernie rozbuchanego libido, o tyle może mieć nieprzyjemne konsekwencję dla panów wykazujących się normalną lub niską pobudliwością - efektem mogą być między innymi zaburzenia erekcji.
Utarło się sądzić, że niepożądane skutki uboczne mogą następować przy łączeniu chmielu z lekami. Jednak potoczne opinie w tym aspekcie wydają się nieco przesadzone.
Źródła naukowe wspominają o jednej substancji, z którą nie powinno się stosować tego ziela. To diazepam, lek psychotropowy stosowany w terapii stanów lękowych.
Badanie przeprowadzone na myszach wykazało, że chmiel może osłabiać jego działanie, hamując łączenie się z tzw. receptorami GABA w centralnym układzie nerwowym.
Czy chmiel jest szkodliwy? Żadne badania nie dają podstaw do stawiania tak uogólnionej i jednoznacznie negatywnej oceny. Poza opisanymi sytuacjami, działanie tej rośliny na organizm człowieka jest pozytywne.
Czy chmiel uzależnia? Pytania takie stawiane są ze względu na biologiczne powinowactwo z konopiami służącymi do wyrobu marihuany, a także używaniem tego składnika do produkcji piwa. Odpowiedź w tej materii jest przecząca. Chmiel nie ma właściwości uzależniających. W przypadku trunków, patologia ta rozwija się na skutek działania samego alkoholu, a nie dodatkowych składników.
Gdzie kupić szyszki chmielu? Cena
Gdzie kupić chmiel? Szyszki w postaci suszu ziołowego lub granulatu, a także gotowe herbaty, dostępne są w sklepach zielarskich oraz oferujących tzw. zdrową żywność, niekiedy również można je nabyć w aptekach.
Ich cena jest niewygórowana - koszty wahają się od około 5 do 25 złotych, głównie w zależności od wielkości opakowania.
A ile kosztuje chmiel w postaci suplementów diety? W tym przypadku rozstrzał cenowy także jest znaczny - najtańsze preparaty są dostępne za około 10 złotych, droższe - 20, 30 a nawet w granicach 40 zł. Produkty tego typu można nabyć przede wszystkim w aptekach.
Jeśli natomiast chodzi o sadzonki chmielu, dostępne w sklepach ogrodniczych i na serwisach aukcyjnych, koszt z reguły zamyka się w przedziale 15-25 zł. Liczba ofert jest jednak stosunkowo niewielka.
GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA |
